بیش از دو دهه است که روشهای مدرن پرورش در قفس در چین معرفی شده است. این تکنولوژی در محدوده وسیعی از این کشور رایج و در رنجهای متفاوتی با شرایط محلی آن مناطق تنظیم شده است و در نهایت به یکی از از اصلی ترین سیستم های پرورش در این کشور تبدیل شده است. این فعالیت بطور بارز به بهبود وضعیت زندگی استاندارد، تأمین غذای ایمن، افزایش درآمد خانواده و ایجاد شغل کمک خواهد کرد. سستم پرورش در قفس بخصوص در نواحی که از نظر اجتماعی- اقتصادی ارزش خاصی ندارد، اهمیت پیدا می کنند.
پرورش در قفس برای محدوده وسیعی از آبهای شیرین آزاد بخصوص دریاچه های پشت سد مناسب است.این روش ممکن است بعضی خطرات از جمله تلفات ماهیان (فرار ماهیان، طوفان، سیل و ... ) را شامل شده و در پرورش متراکم نیاز به غذادهی با استفاده از غذاهای مصنوعی با کیفیت بالا دارد.
بعضی روشهای غیر فنی برای توسعه پرورش در قفس مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند. پرورش ماهی معمولا اصلی ترین یا ارجح ترین مصرف کننده آب نمی باشد. قفسهای پرورشی معمولا در امتداد آبهای آبیاری یا آبرسان و یا آبهای هدایت شده برای کنترل سیل قرار می گیرند. احداث قفسهای پرورش ماهی که با غذاهای مصنوعی غذادهی می شوند در دریاچه ها یا آبگیرها پشت سد که منبع تأمین آب نوشیدنی هستند، ممنوع می باشد. البته پرورش فیلترخواران (ریزه خواران) مثل کپور نقره ای و سرگنده مانعی نداشته و ترویج نیز می شود.

? آبهای مناسب برای پرورش در قفس
برای نصب قفس جهت پرورش مهی باید کیفیت آب دارای استانداردهای ملی کیفیت آب برای آبزی پروری باشد. برای مثال سطح ph باید 5/8- 7 بوده و میزان اکسیژن محلول در آب حداقل 16 ساعت پی در پی از 24 ساعت بالای 5 میلی گرم در لیتر بوده و در زمان باقیمانده کمتر از 3 میلیگرم در لیتر نباشد. مسائلی دیگر چون دبی آب و مکان مزرعه از نظر دسترس بودن نیز باید مرد توجه قرار گیرد. آبهای داخلی که برای کار پرورش در قس استفاده می شوند شامل دریاچه های پشت سدها، دریاچه ها، نهرها، کانالها و غیره می باشد.

? تولیدات حاصل از قفس
1) پرورش کپورهای انگشت قد درشت اندازه (یک ساله نیز نامیده می شوند) در قفس ها:
- از انگشت قدهای کوچک (تقریبا 3 سانتی متر) تا انگشت قدهای درشت اندازه (100- 50 گرمی)
- اغلب در آبگیرهای پشت سد و دریاچه ها
- انگشت قدهای درشت برای ذخیره سازی در قفس برای سال آینده با توجه به نوع کار برای پرورش در دریاچه ها یا آبگیرهای پشت سدها استفاده می شود.
2) پرورش ماهیان خوراکی در قفس ها:
- از انگشت قدهای خوراکی در قفس ها:
3) پرورش ماهیان خوراکی و انگشت قدها بطور همزمان در قفس:
- انگشت قدها و یک ساله ها در یک زمان با هم در قفس ذخیره سازی می شوند. ماهیان سایز بازاری در پایان دوره پرورش برای فروش صید می شوند. یک ساله هایی که از رشد انگشت قدها در پایان دوره پرورش حاصل شده اند اکنون رشد خود را به همراه گروه جدیدی از انگشت قدها برای سال آینده ادامه می دهند.

? گونه های اصلی کپور ماهیان برای پرورش در قفس در چین
? ریزه خواران
کپور نقره ای (Hypophthalnichthys molitrix) و کپور سرگنده (Aristichthys noloilis) شاخص ترین نوع ماهیان ریزه خوار هستند.
این دو گونه بطور عمده به ترتیب از فیتوپلانکتونها و زئوپلانکتونها تغذیه می کنند. این گونه ها برای پرورش در آبهای غنی از پلانکتون مناسب هستند و به دلیل اینکه رژیم غذایی متفاوتی دارند می توانند بطور همزمان در قفس ذخیره سازی شوند. غذادهی در قفس های این ماهیان کارایی نداشته و پرورش چند گونه های آنها (در صورتیکه آب غنی از پلانکتون باشد) می تواند بیش از kg/m2 8 محصول تولید نماید. قیمت بازاری آنها نیز نسبتا پائین است.

? کپورهای گیاهخوار
? کپور علفخوار (Ctenopharyngodon idella) و سیم (Megalobrama amblyocephala) گونه های علوفه خوار هستند غذای طبیعی آنها گیاهان آبی است. اما از گیاهان خاکی، سبزیجات و پلتها غذایی نیز تغذیه می کنند.
کپور علفخوار به پرخور بودن معروف بوده و رشد سریعی نیز دارد. سیم با رشد ملایمتری رشد می کند و سایز بازاری آن (500- 300 گرم) از کپور علفخوار (بیش از 5/1 کیلوگرم) خیلی کوچکتر است. قیمت بازاری این دو گونه از دو گونه ریزه خوار بیشتر است.

? کپورهای همه چیز خوار
کپورهای همه چیز خوار شامل دو گونه کپور معمولی (cyprinus carpio) و کاراس (carassius auratus) می شوند. آنها از غذاهای پلت نیز تغذیه می کنند. کپور معمولی بخصوص در نواحی شمالی چین دارای قیمت نسبتا بالایی است. کاراس از جمله ماهیان استخوانی است که در بعضی استانهای چین مورد تقاضا و دلخواه می باشد.

? سایر کپورهای بومی منطقه
کپور لحجنی (Cirrhina molitrorella) که اصل آن به حنوب چین باز می گردد و ماهی پولک ریز (plagiogenathops micrrolepis) مربوط به مرکز و سواحل چین، در این کشور در قفس بعنوان گونه های حد واسط پرورش می یابند. این ماهیان عادات غذایی مشابه داشته و از برگهای گیاهی، آلگهای رنگی، اتوتیوسها، دیاتومدها، بعضی حشرات آبی و غیره تغذیه می نمایند.

? انواع قفسهایی که برای پرورش کپور ماهیان استفاده می شوند
قفسهای مخصوص پرورش ماهیان آب شیرین بر اساس شرایط محل استقرار، مواد و ابزارهای محلی قابل دسترس طراحی و ساخته می شوند و استاندارد دقیقی برای قفس استفاده نمی شود. اندازه قفسها بین 1 تا 200 متر مربع است. البته بطور عمومی بین 1 تا 30 متر مربع می باشند. یک روال کلی استفاده از قفسهای کوچک بخاطر مدیریت و نگهداری آسان تر و تبادل بهتر آب است. قفسهای انفرادی در یک مسیر چیده می شوند تا بیشترین تبادل آبی صورت پذیرد. بطور کلی توصیه می شود که تبادل آب در هر قفس در فاصله بین 5/0 تا 1 دقیقه تکمیل گردد. در آبهای کم عمق، برای پرورش ماهیان اصولا قفسهای غیر متحرک ساخته و استفاده می شوند. به عبارت دیگر قفسهای شناور در آبهای دریاچه های عمیق و آبگیرهای پشت سدها مستقر می شوند. عمق قفس در دریاچه ها معمولا 5/1 تا 5/2 متر و در آبگیرهای پشت سدها معمولا 2 تا 4 متر است. از میان مواد محلی قابل دسترس برای ساخت قفس معمولا بامبو و تورهای پلی اتیلن استفاده می شوند. بعضی قفسها می توانند برای مدت 3 سال دوام آورده و باقی بمانند.
اندازه روزنه ها نیز با توجه به هدف پرورش متفاوت است.

شیوع بیماریها در میگوهای پرورشی در سالهای اخیر باعث شده که آبزی پروران توجه زیادی به انتخاب لارو نمایند. پس از آماده سازی مناسب استخر و ایجاد شکوفایی، انتخاب لارو خوب و با کیفیت برای دستیابی به موفقیت در تولید نقش حیاتی دارد. بدین منظور آزمایشات استرس و بررسی میکروسکوپی لاروها از ارزش زیادی برخوردار است.
انتخاب پست لارو
بهترین سن برای ذخیره مستقیم لارو در استخرها مرحله PL -14 تا –18 PL برای میگوی ببری و PL – 10تا PL - 15برای میگوی سفید هندی است. در هچری، اختلاف سایز درمیگوی ببری از 15- PL به بعد در تراکم بالا شروع می شود. اما لاروها در داخل استخرهایی که بزرگترند پرورش می یابند و به صورت یکنواخت رشد می کنند. انتخاب لارو و میزان ذخیره بر اساس انجام آزمایشات استرس لاروها انجام می گیرد، سایر معیارهایی که در نظر گرفته می شود شامل حمل و نقل و سازش. هاپا و تراکم ذخیره در استخرها و درجه بندی کیفی لارو‎ها می‎باشد.
آزمایشهای استرس لاروها
کاهش شوری و آزمایشات فرمالین دو آزمایش اصلی استرس هستند که برای ارزیابی کیفیت لاروها استفاده می شوند. این آزمایشات در هچریهایی که کیفیت آنها قبل از خریداری تعیین شده انجام می شود.
شوری: بررسی شوری مخزن هچری دارای پست لارو باید ابتدای برداشت انجام گیرد. اگر شوری
ppt 32 باشد، این آب را با آب درون یک وان پلاستیکی 20 لیتری که دارای شوری ppt12 است مخلوط می‎کنند. بوسیله اختلاط دو نوع آب شور و شیرین، شوری تعدیل می شود (تبدیل به شوری PPt 20). سپس 100 عدد لارو از هچری (با شوری ppt 32 )بیرون آورده و به داخل وان پلاستیکی که محتوی آب ppt12 است معرفی می‎شود. تحت شرایط هوادهی بقا و رفتار را با آزمایش استرس 2 ساعته مطالعه می کنند. اگر درصد بقا 90 درصد و بیشتر باشد، کیفیت لارو خوب گزارش می شود. بقا 70 تا 89 درصد قابل قبول است.لاروهایی که بقا آنها به زیر 70 درصد می رسد ضعیف هستند.فرمالین: انجام آزمایش مشابه دریک مخزن پلاستیکی محتوی 20 لیتر آب حاوی PPM 200 فرمالین.تحت هوادهی، بررسی رفتار میگو در آزمایش استرس 2 ساعته. کیفیت لارو در صورتیکه بقا 95 درصد یا بیشتر بدست آید خوب است، د ر80 تا 89 درصد مناسب و زیر 80 درصد ضعیف است (بعد از مدت زمان 2 ساعت).
روشهای دیگر
1- داخل روده پست لارو باید کاملاً پر باشد. وجود روده خالی یا روده ای که کاملاً پر نشده است، بدین مفهوم است که لارو خوب تغذیه نشده و آثار بیماری بزودی ظاهر می شود.
2- در صورتی که نسبت عضلات در وسط ششمین بند شکمی 4:1 باشد نشان دهنده این است که لاروها رشد خوبی داشته و سالم هستند. بررسی این مورد با ذره بین دستی انجام می شود.
وقتی که با ذره بین دستی یا میکروسکوپ بررسی شدند، لاروها باید شسته شوند و پوسته بدون هیچگونه آلودگی و هیچ آسیبی (نکروز ) درروی پوشش محافظ خارجی باشد.
3- وقتی که آب دراستخر با نیروی گریز از مرکز می چرخد لاروهای خوب شنا خواهند کرد واز مرکز دور می شوند. به هنگام فرونشست حرکت، لاروهای خوب، به اطراف متمایل شده و به آنجا می چسبندو لاروهای ضعیف د رمرکز روی هم انباشته می شوند.
به محض رها شدن به داخل استخرها، لارو های سالم به سمت کف استخر فروخواهند رفت و لاروهای ضعیف در سطح آب باقی خواهند ماند و با جریان آب حرکت می کنند.
حمل و نقل و سازش با شرایط جدید
لاروها در جعبه های پلاستیکی دوجداره که محتوی 1 آب و 2 اکسیژن است قرار می‎گیرند. تعداد لاروها د رجعبه بستگی به اندازه لارو، فاصله، درجه حرارت آب و غیره دارد.تراکم جعبه ها در حدود 500 پست لارو در لیتر، در نظر گرفته شده اند که برای زمان مشخصی از حمل و نقل مناسب است. استفاده از تریس (تریس – هایدروکسی متیل آمینو متان ) در PPm 100 یا آمونیا ساپرسنت (مواد کاهنده آمونیاک)2 یا کربن فعال از 2/0 تا 4/0 گرم در لیتر میزان بقا را در حمل و نقل بهبود می بخشد. به محض ورود پست لارو به محیط پرورشی، آب حامل پست لارو و آب استخر هایی که در آنها ذخیره می شوند از لحاظpH ، شوری و درجه حرارت مورد بررسی قرار می‎گیرند در صورتیکه اختلاف شوری بین دو محیط (محیط حمل و نقل و محیط پرورشی) ppt5، اختلاف pH 5/0 و تفاوت درجه حرارت 2 درجه سانتی گراد باشد، حدوداً یک ساعت زمان نیاز است تا لاروها به وضعیت جدید عادت کنند. زمانیکه تفاوت زیادی در شوری بین هچری و بیرون محیط پرورشی که لارو ها از آنجا تهیه می شوند(بیشتر از ppt5 ) رخ دهد،پرورش دهنده به اپراتور هچری اطلاع می دهد تا از سه روز قبل به کاهش شوری درهچری بپردازد.زمان ایده آل برای ذخیره پست لارو بین ساعات 4 تا 8 صبح برای روزهای آفتابی و درهر زمانی از روز برای روزهای ابری است. در پرورش نیمه متراکم و متراکم، PL-15 جهت ذخیره سازی بهتر است زیرا سایز لاروها یکنواخت خواهد بود و در نتیجه د راستخر ها رشد یکنواختی خواهند داشت. به محض ورود به محیط پرورشی، ابتدا جعبه‎های محتوی لاروها را به 4 گروه تقسیم می کنندو سپس به 4 قسمت استخر انتقال می‎دهند. آنگاه جعبه ها باز می شوند و مقداری از آب استخر به آب داخل جعبه های پلاستیکی اضافه می شود تا جاییکه آب داخل جعبه با آب استخر از لحاظ شوری،PH و درجه حرارت یکنواخت گردد. اکنون پست لاروها آماده معرفی به داخل استخرها هستند.
هاپا و ذخیره استخر
پس از اینکه پست لاروها به شرایط جدید عادت کردند، 100 عدد از آنها شمرده می شوند و به داخل هاپا با اندازه 2/1×1 متر که از قبل داخل استخرها ساخته شده بودند آزاد می شوند. هاپا با مش 24 ساخته شده است که پست لاروها نتوانند فرار کنند. حداقل وجود 2 هاپا در هر استخر ضروری است. پس از رها سازی 100 لارو در هاپا، لارو ها‎ی هم وزن به داخل استخرها رها سازی می شوند. به محض رها سازی، پست لاروها باید به سمت کف استخر حرکت کنند، که این موضوع نشان می دهد که کیفیت پست لاروها و کیفیت آب استخر مناسب است. پست لاروهای ضعیف درسطح شنا می کنند و گاهی نیز به اطراف رانده می‎شوند.میزان بقا در هاپا 24 ساعت بعد از ذخیره سازی بررسی می شود و اگر میانگین بقا 80 درصد یا بالاتر باشد، کیفیت لارو خوب در نظر گرفته می شود. بقا از 60 تا 79 درصد متوسط و کمتر از60 درصد ضعیف می باشد. جایی که بقا زیر 60 درصد است بررسی مشکل است زیرایا کیفیت پست لاروها بد است و یا آب استخرها مناسب نیست .اگر لاروها در3 یا 4 استخر درهمان روز ذخیره شده باشند، بقا دراستخرهای دیگر به درک مساله کمک خواهد کرد. اگر بقا درهمه استخرهای ذخیره سازی به طور همزمان پایین باشد،کیفیت پست لاروها ضعیف می باشد. درمواردیکه بقا خوب در یک استخر وجود دارد کیفیت آب بقیه استخرها باید براساس شرایط آن استخر تنظیم شود تا از مرگ و میر بیشتر جلوگیری شود. به علاوه جایی که بقا زیر60 درصد یا حدود 50 درصد است، لاروها از درون هچری‎‎ های دیگر نیز که چنین وضعیتی دارند (50 درصد ذخیره آغازین ) فوراً ذخیره می شوند اگر بقا زیر 50 درصد باشد، آب استخر به طور کامل تخلیه می شود و دوباره ذخیره سازی انجام می گیرد.ذخیره سازی مستقیم لارو در صورتی برای استخرها‎ی نیمه متراکم و متراکم مناسب است که از استرس ناشی از دستکاری زیاد لارو جلوگیری شود. جابجایی زیاد لاروهای بزرگ (50-PL) از نوزادگاه (استخرهای نرسری)، باعث استرس شدید می شود.تولید لارواز تخم در محیط‎های پرورشی کوچک خوب است اما روش گرانی است. تولید لارو در محیط پرورشی به پرورش دهنده کمک می کند که استخرهای پرواری بندی را بدون هیچگونه شتابی آماده سازی کند و بطور دقیق بقا را د راستخر های پروار بندی ارزیابی کند. این مساله پرورش‎دهنده را قادر می سازد تا مقدار جیره غذایی را در سطح درست تنظیم نماید واز افزایش یا کاهش بی رویه غذا که هر دو موجب صدمه می گردد بپرهیزد.در یک استخر جدید حداقل ظرفیت، جهت ذخیره سازی در نظر گرفته می‎شود و اینچنین تا حدودی مشکلات محیط پرورشی حل می شود.
معمولاً ظرفیت ذخیره بستگی دارد به:
1- طبیعت یا محیط طبیعی
2- نقشه، ساختار و اندازه استخر
3- وجود امکانات قابل دستر سی در محیط پرورشی (ماشین آلات مانند هواده ها)
4- تعداد محیط پرورشی در آن ناحیه
5- تغییرات فصلی در شوری، درجه حرارت و غیره
6- سایز مورد انتظار برای رشد
7- تجربه سرپرست
میزان کیفیت لاروها
به منظور انجام آزمایشات برای تعیین کیفیت لاروها، آنها را درسه گروه بسیار خوب، خوب و ضعیف طبقه بندی می‎کنند.به لاروهایی که دراثر شرایط بد بیرون و آسیب بدنی کیفیت بدی دارند، امتیازی نمی دهیم، زیرا این لاروها باید به روش صحیحی دور ریخته شوند. یک پرورش دهنده می تواند کیفیت لاروها را از روی مقدار تعیین شده اش ارزیابی کند. لاروها تنها وقتی انتخاب می شوند که میزان مرغوبیت آنها بالای 70 باشد.در صورتیکه میزان مرغوبیت لارو 80 درجه و بالاتر و بقا هاپا 90 درصد وبالاتر باشد(بعد از 24 ساعت)، یک پرورش دهنده می تواند به بقا 70 درصد و بالاتر در پایان دوره پرورش برسد. بنابراین کیفیت آب استخر برای بدست آوردن میزان مناسب، بررسی می شود.

مترجم: لیلا صالحیان – کارشناس شیلات
پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران

 نقش و جایگاه آبزیان در رژیم غذایی از گذشته حائز اهمیت بوده و امروزه آبزیان بعنوان یکی از منابع پروتئینی (پروتئین سفید ) مورد توجه انسان قرار گرفته و با کشف عوارض منفی ناشی از مصرف پروتئین های حیوانی قرمز به مصرف هرچه بیشتر آنها روی آورده است. 
اجرای طرحهای پرورش میگوبدلایل زیر همواره با موفقیت همراه بوده :
1 - نیاز به سرمایه اندک جهت تاسیس و راه اندازی مزارع پرورش میگو در مقایسه با صنایع دیگر
2 - وجود بازار مصرف و تقاضا در داخل یا خارج کشور
3 -هزینه پایین تولید در مقایسه با دیگر رشته ها
4 - سرعت بازگشت سرمایه در این صنعت در مقایسه با صنایع دیگر 
پرورش میگو:
پرورش میگو دریایی در اماکن محصور مانند دریاچه های کوچک و مخازن از سال 1970 میلادی رونق گرفت. در حال حاضر بیش از 50 کشور به تولید و صادرات این محصول می پردازند.در کشور اکوادور (که مهمترین تولید کننده غرب بشمار می آید ) سالانه در آمدی بین 500 تا 800 میلیون دلار از صادرات میگو حاصل می شود . در تایلند ( مهمترین تولید کننده شرق) سود حاصل از صادرات میگو از مرز یک میلیارد دلار گذشته است . بعلاوه کشورهایی چون هند ، اندونزی ، چین ، مالزی ، تایوان، بنگلادش ، سریلانکا ، تایوان ، فیلیپین ، ویتنام ، میانمار ، سراسر آمریکای مرکزی و جنوبی دارای مزارع وسیع و پیشرفته میگو می باشند.کشورهای ایالات متحده ژاپن و کشورهای اروپایی از وارد کنندگان عمده میگو بشمار می آیند.  
پرورش میگو به دو صورت انجام می گیرد:
1 - روش یک مرحله ای
2 - روش دو مرحله ای
در روش یک مرحله ای میگوهای نوزاد پس از اینکه مدت زمان کوتاهی را در مخزنهای سازگار کننده می گذارنند مستقیما به حوض ها و دریاچه های پرورش انتقال می یابند. اما در روش دو مرحله ای میگوهای نوزاد پس از سپری شدن چند هفته از حوضچه های مخصوص به دریاچه ها و مخازن پرورش منتقل می شوند.
مزارع پرورش میگو سالانه دوبار محصول تولید می نمایند البته مزارعی که در مدار 10 درجه استوایی قرار دارند قادرند تا 3 بار در سال به تولید میگو بپردازند.
آب و هوا در تولید میگو نقش عمده و اساسی دارد در حالت کلی بارانهای سنگین و دمای بالا برای کشت میگو مناسب می باشد . از طرف دیگر درصد نمک و املاح معدنی موجود در آب نیز حائز اهمیت می باشد.  
سیستم های پرورش میگو در جهان:
بطور کلی کشت میگو در جهان بر اساس اندازه مخازن و تراکم ذخیره سازی میگو در آنها به 3 دسته کلی تقسیم بندی می شود:
1- سیستم گسترده یا سنتی : با ظرفیت ذخیره سازی و تراکم پایین
2 - سیستم نیمه متمرکز یا نیمه صنعتی : با ظرفیت ذخیره سازی و تراکم متوسط
3- سیستم متمرکز یا صنعتی: با ظرفیت ذخیره سازی و تراکم بالا  
1- سیستم گسترده یا سنتی (Extensive Farming):
پرورش میگو در این روش در مخازن و دریاچه های مرتبط با آب رودخانه ها و خلیج ها صورت می گیرد این مخازن در اندازه های چندین هکتاری ساخته شده و ظرفیت ذخیره سازی در آنها کمتر از 25000 میگو در هر هکتار می باشد بعبارت دیگر تراکم بین 2 تا 5 عدد میگو در هر متر مربع می باشد . دوره کشت بسته به مکان مزرعه ، گونه میگو و سایر عوامل بین 100 الی 140 روز بطول می انجامد آب این مخازن به میزان 1 تا 5% بوسیله جزر و مد دریا تعویض شده بهمین دلیل نیازی با استفاده از پمپ های تعویض آب نمی باشد.
(نمای شماتیک از سیستم گسترده)
تغذیه میگو بوسیله گیاهان و جانوران ذره بینی که در داخل کف دریاچه ها وجود دارند صورت می گیرد. لازم به ذکر است که هیچگونه تغذیه مصنوعی مورد نیاز نمی باشد اما در بعضی موارد جهت تقویت موجودات ذره بینی از مواد آلی یا شیمیایی استفاده می شود هزینه ساختمانی و عملیاتی در این سیستم نسبتا پایین است اما میزان محصول نیز در مقایسه با سیستم های دیگر کم در حدود 50 تا 500 کیلو گرم میگو در هر هکتار می باشد . قیمت میگوی تولیدی در این سیستم بین 1 تا 3 دلار برای هر کیلو میگوی زنده می باشد این سیستم در کشورهای ویتنام ، اندونزی ،اکوادور مرسوم می باشد.  
2-سیستم نیمه متمرکز یا نیمه صنعتی (Semi-Intensive Farming)
کشت نیمه متمرکز در دریاچه ها و مخازن کاملا محصور صورت می گیرد این مخازن دارای ابعادی به وسعت 2 تا 30 هکتار می باشند.ظرفیت ذخیره سازی میگو بین 100000 تا 300000 لارو میگو در هر هکتار می باشد بعبارتی تراکم کشت در حدود 8 تا 20 عدد میگو در هر متر مربع است دوره پرورش در این سیستم بالای 140 روز بطول می انجامد . آب این مخازن به مقدار 10 تا 25% توسط پمپ های مخصوص تعویض می شود. تغذیه میگو بصورت مصنوعی و با پخش مواد غذایی در سطح مخازن به مقدار 1 تا 2 بار در روز انجام می گیرد. البته مقدار تغذیه بر اساس حجم میگوی زنده تخمینی در مخازن و بر اساس جداول مرتبط صورت می گیرد. هزینه ساختمانی و تاسیساتی برای راه اندازی در این سیستم بین 10000 تا 35000 دلار برای هر هکتار متغیر است.میزان میگوی برداشتی در حدود 500 کیلو گرم تا 5 تن می باشد. قیمت میگوی تولیدی در بازار جهانی در حدود 2 تا 6 دلار برای هر کیلو گرم زنده می باشد. این سیستم در کشورهای هندوراس،مکزیک ، کلمبیا ،اکوادور و چین مرسوم است.
(نمای شماتیک از سیستم نیمه متمرکز)    
3 - سیستم متمرکز یا صنعتی(Intensive Farming):
کشت متمرکز در مخازن کوچک 1 تا 5/1 هکتاری با ظرفیت ذخیره سازی بیش از 300000 لارو میگو در هر هکتار مرسوم است بعبارت دیگر تراکم کشت بین 20 الی 50 عدد میگو در هر متر مربع می باشد . میزان تعویض آب در این مخازن زیاد و بالای30 % در روز می باشد . تغذیه میگو بصورت مصنوعی و با بخش جیره های غذایی مقوی بصورت 5 نوبت در روز صورت می گیرد . هزینه ایجاد چنین مزارعی نسبتا زیاد است و تحت شرایط مختلف بین 25000 تا 250000 دلار برای هر هکتار می باشد . البته میزان محصول تولیدی در مقایسه با دو سیستم قبلی زیاد و در حدود 5 تا 20 تن میگوی زنده در هر هکتار می باشد قیمت میگوی تولیدی بر حسب کیفیت بین 4 تا 8 دلار برای هر کیلو زنده می باشد . کشورهای تایلند ، اندونزی ، تایوان دارای مزارع پرورش میگو در این سیستم می باشند

در سال های اخیر علاقه ی مصرف کنندگان به غذاهای ارگانیک نظیر فرآورده های پرورشی ارگانیک افزایش قابل توجهی داشته است. این علاقمندی به دلیل افزایش آگاهی مردم از موضوع های بهداشتی و زیست محیطی و درک بیش تر از ایمنی مواد غذایی حاصل شده است. امروزه خواسته ی بسیاری از مصرف کنندگان تضمین ایمنی و سلامت محصول از سوی تولید کنندگان و اطمینان از نداشتن اثر سوء تولید و عرضه ی محصول بر محیط زیست است .
این روند با بروز مشکلات بهداشتی نظیر بیماری جنون گاوی ، باقی مانده ی آنتی بیوتیک ها و مواد شیمیایی در غذاهای دریایی و غذاهای اصلاح شده ی ژنتیکی رو به گسترش است . در نتیجه علاقمندی تولیکنندگان برای تولید غذاهای سالم و بهداشتی با حفظ محیط زیست و طبیعت بیش تر شده است. رشد 5-20 درصدی تقاضای غذاهای ارگانیک در بازارهای آمریکا ، اروپا و ژاپن نمونه یی از این گرایش ها است. در این بازارها ، غذاهای دریایی ارگانیک بیش تر از سایر غذاهای ارگانیک مورد توجه قرار گرفته است .
محصولات آبزی پروری ارگانیک در بسیاری از کشورها تولید می شود. ایرلند ماهی آزاد(سالمون) و ماسِل ارگانیک تولید می کند. بریتانیا ماهی آزاد ، قزل آلا و کپور ارگانیک ، فرانسه سی باس ، شانک ، قزل آلا و اویستر ارگانیک ، اسپانیا ماهی خاویاری و قزل آلای ارگانیک ، آلمان قزل آلا و کپور ارگانیک ، شیلی ماهی آزاد ارگانیک ، اکوادور ، پرو و کلمبیا میگوی ارگانیک ، آمریکا جلبک های تک سلولی ارگانیک ، اسراییل تیلاپیای ارگانیک و زلاند نو ماسِل ارگانیک تولید می کنند. کشورهای آسیایی تولیدکننده ی فرآورده های پرورشی ارگانیک عبارتند از : اندونزی ، ویتنام و تایلند ( تولید میگوی ببری سیاه ) ، تایوان (جلبک های تک سلولی) و چین (میگو ، تون ، گیاهان دریایی ، کِلَم و کپور).
مفهوم آبزی پروری ارگانیک
از آن جا که آبزی پروری ارگانیک شاخه یی از کشاورزی ارگانیک است تعریف آن نیز از کشاورزی ارگانیک مشتق می شود . اتحادیه ی جهانی جنبش کشاورزی ارگانیک (IFOAM) کشاورزی ارگانیک را به این صورت تعریف می کند : کِشتی است که در آن از کودهای شیمیایی ، آفت کش ها و مواد شیمیایی غیر مجاز استفاده نشده و با در نظر گرفتن مسایل اجتماعی و اقتصادی ، محصولی سازگار با محیط زیست تولید شود . طبق تعریف ، این طبیعت است که می تواند بازدهی محصول را افزایش داده و یا مقاومت محصول به بیماری را افزایش دهد .
بنابراین آبزی پروری ارگانیک شامل اجزایی است که اطمینان می دهد فعالیت آبزی پروری سازگار با طبیعت است و موجود تحت پرورش در شرایط بهداشتی و سلامتی طبیعی قرار دارد . این اجزا شامل موارد زیر است:
- مراقبت شدید از هر عامل مخاطره آمیز محیط زیستی برای جلوگیری از اثرهای سوء آن؛
- یکپارچه کردن مسایل مربوط به کِشت طبیعی در مدیریت مزرعه ؛
- استفاده از روش های پرورش چند گونه یی در حد امکان در سامانه های پرورشی مناسب ؛
- استفاده از گونه های بومی در حد امکان ( هنگام استفاده از گونه های غیر بومی دقت بسیاری باید صورت گیرد)؛
- فرآورش محصول بر اساس اصول ارگانیک ؛
- استفاده از روش های طبیعی پرورش بدون استفاده از هورمون ها و آنتی بیوتیک ها؛
- عدم استفاده از غذاهای حاوی مواد اصلاح شده ی ژنتیکی ؛
- محدود کردن تراکم ذخیره سازی ؛
- تامین کود و غذای مصرفی از مراکز دارای کواهی نامه ی ارگانیک ؛
- استفاده از افزودنی های مصرف انسانی برای تولید غذای آبزیان ؛
- ضابطه مند کردن منابع تولید پودر ماهی و محدود کردن استفاده از آن ( برای مثال 50 درصد پودر ماهی در غذای ماهی باید از ضایعات فرآوری تولید شده باشد ).
- عدم استفاده از کودهای غیر ارگانیک ؛
- استفاده ی محدود از افزودنی ها در زنجیره ی تغذیه ی آبزیان ؛
- پرهیز از استفاده از آفت کش ها ، علف کش ها ، هورمون های رشد ، رنگ دهنده ها و غیره ؛
- تعدیل مصرف انرژی ( برای مثال هواده ها ، پمپ ها و غیره )؛
- اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از فرار گونه های مورد پرورش به خارج از مزرعه ؛
- پرهیز از مصرف آب اضافی ؛
- کمینه کردن استرس و درد و رنج مربوط به کشتار / صید / برداشت گونه ی مورد پرورش ؛
تولید ارگانیک ؛ فرصتی جذاب
آبزی پروری ارگانیک ، دادن ارزش افزوده به فرآورده های پرورشی آبزیان است . این فعالیت جذابیت خاصی به غذاهای پرورشی داده است . افزایش تقاضا برای چنین فرآورده هایی فرصتی را برای سود بردن کشورهای در حال توسعه ایجاد کرده است . بخش قابل توجهی از تولید آبزی پروری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه در سطحی وسیع و بدون به کارگیری موادی چون کودهای غیر آلی ، غذاهای فرموله شده با مواد شیمیایی ، هورمون ها و غیره تولید می شود .
با کمی اصلاح ساختار مزارع و روش کِشت ، این مزارع توانایی گرفتن گواهی ارگانیک از موسسه های معتبر گواهی دهنده را خواهند داشت . اگر چه گرفتن این گواهی هزینه بر است ولی برای ورود محصول به بازارهای هدف ، ضروری است . مزارع گواهی شده ، صلاحیت صدور محصول خود و تامین بخشی از تقاضای بازار محصولات آبزی پروری ارگانیک را خواهند داشت . ارزآوری به کشور نتیجه ی دیگر این اقدام است . محصولات ارگانیک دارای گواهی ، ضمن افزایش درآمد پرورش دهندگان ، مشکلات مربوط به تجارت محصولات شیلاتی را به دلیل عدم حضور مواد آلاینده در این محصولات مرتفع می کند .
تجربه ی هند
هند از کشورهایی است که امکانات قابل توجهی برای بهره برداری از بازار فرآورده های آبزی پروری ارگانیک نظیر میگو دارد . تولید میگوی پرورشی هند از 28 هزار تن در سال های 1988-1989 تا 112.780 تن در سال های 2003-2004 افزایش داشته است . ایالت هایی که در گیر فعالیت پرورش میگو هستند عبارتند از : ایالت های ساحلی آندراپرادش ( 47 درصد از کل تولید در سال های 2003-2003 ) ، بنگال غربی ( 26 درصد ) ، اورسیا ( 11 درصد ) ، کرالا ( 60 درصد ) و تامیل نادو ( 5 درصد ) و ایالت های کارناتاکا ، ماهاراشترا و گوآ.
کل سطح زیر کشت 154.600 هکتار با میانگین تولید 0.46-1.89 تن در هکتار در سال است.کشت مرسوم میگو در هند شامل کشت سنتی ارتقا داده شده و کشت علمی است . کشت به روش گسترده انجام شده و در حال حاضر کشت متراکم و نیمه متراکم در کشور مجاز نیست .
کِشت سنتی
کِشت سنتی به طور عمده در مناطق ساحلی در ایالت های جنوب غربی کِرالا ، کاناتاکا ، گوآ و بنگال غربی و اورسیا در شرق مورد استفاده قرار می گیرند . این ایالت ها در مجموع 45 درصد میگوی پرورشی کشور را تولید می کنند .درایالت های غربی پرورش میگو معمولن همراه با کشت برنج انجام می شود . کشت برنج در ماه های بارانی که شوری آب پایین است (ژوئن و دسامبر ) و کشت میگو در فصل خشک ( ژانویه و می ) انجام می شود . این کشت نوعی سامانه ی به دام انداختن و پرواربندی است به این صورت که اب دریا در هنگام پیش روی بچه میگو و بچه ماهی هایی را به داخل مزرعه وارد می کند . پس از گذشت دوره پرورش میگو یا ماهی های پرورش داده شده به مرور برداشت می شوند .
هیچ نوع ذخیره سازی و انتقال لارو از مرکز تکثیر به این مزارع صورت نمی گیرد و به دلیل وجود غذای طبیعی در مزرعه از غذای کمکی استفاده نمی شود . تنها شکل آماده سازی مزارع خشک کردن سالیانه ی مزارع است .در هنگام پرورش و یا خشک کردن مزارع از هیچ نوع ماده ی شیمیایی استفاده نمی شود . مفدار تولید در این روش کمی پایین تر از 200 کیلوگرم در هکتار است .
کِشت سنتی ارتقا داده شده
این شیوه به طور اساسی همان روش سنتی است که در آن پست لاروهای خریداری شده از مرکز تکثیر به مقدار 1-2 بچه میگو در متر مربع در مزرعه ذخیره سازی می شود .غذادهی به صورت بسیار کم انجام می شود . تولید میگو در این روش بیش تر از روش سنتی یعنی 400-500 کیلوگرم میگو در هکتار است .
کِشت به روش علمی
کِشت علمی فقط در سطح گسترده صورت می گیرد .آماده سازی استخر شامل خشک کردن ، افزودن آهک ، از بین بردن ماهی های هرز است. بچه میگوهای خریداری شده از مراکز تکثیر در این مزارع با تراکم 2-10 یچه میگو در متر مربع ذخیره سازی می شود . میگو با غذای کارخانه یی تغذیه می شود . تعویض آب در این روش محدود شده و یا حداکثر 15 درصد در طی 4 ماه پرورش است.
میانگین تولید 500-1.000 کیلوگرم در هکتار است . یسیاری از مزارع پرورش میگو به روش علمی در ایالت شرقی آتراپرادش که بزرگ ترین تولید کننده ی میگوی پرورشی در هند است واقع شده اند.
امکان تبدیل روش پرورش موجود به ارگانیک
مزارع کشت سنتی یا ارتقا داده شده صلاحیت دریافت گواهی ارگانیک را دارند . چون کشت براساس بهره براداری طبیعی از مزارع و غذادهی طبیعی میگوی مورد پرورش و عدم استفاده از مواد شیمیایی یا سایر مواد است .در این روش از پمپ های هوادهی استفاده نمی شود در نتیجه مصرف انرژی وجود ندارد. ذخیره سازی میگو به صورت طبیعی انجام شده و یا به صورت خیلی محدود به مقدار کم انجام می شود . در روش ارتقا داده شده از حد اقل غذای کمکی استفاده می شود که می توان به جای آن در صورت امکان از غذای ارگانیک یا مواد افزودنی ارگانیک استفاده کرد . در همین زمان می توان با غنی سازی آب استخر با کودهای آلی تولید طبیعی غذا را تشدید کرده و از مصرف غذای کمکی خودداری کرد. میگو و سایر موجودات پرورش داده شده در استخر ( مثل ماهی ) ارگانیک هستند و با گواهی معتبر ارگانیک می توان آن ها را به بازار عرضه کرد .
در میگوی تولیدی به روش علمی گرفتن گواهی ارگانیک ساده نیست و نیاز به به مدت زمان بیش تری دارد . به این منظور باید منابع مربوط تولید ارگانیک غذای میگو را تامین کرد و روش های محدود کردن انرژی مصرفی و تعویض آب را له کار گرفت . در این بین پرورش دهندگان باید از روش کشت گسترده استفاده کرده و تراکم کشت را کاهش دهند . با استفاده ارز کودهای ارگانیک تولید غذای طبیعی در اسنخر را می توان نشدید کرد . در همین زمان تلاش های زیادی برای تامین مواد افزودنی ارگانیک در داخل کشور باید فراهم شود تا غذای آبزیان پرورشی را به روش ارگانیک تولید کرد . استفاده از آفت کش های شیمیایی ، داروها و سایر مواد شیمیایی باید متوقف شود. برای اطمینان از عدم آلودگی محیط اطراف استخر و کیفیت مناسب آب و خاک برای تولید میگوهایی سالم و بهداشتی باید مراقبت های لازم را انجام داد .
فرصتی برای همه
بسیاری از کشورهای در حال توسعه مانند هند از روش های کشت گسترده و شرایط نزدیک به ارگانیک اقدام به آبزی پروری می کنند . این روش با حداقل اصلاح ، صلاحیت دریافت گواهی ارگانیک از موسسه های معتبر را دارند . این گواهی درآمدهای ارزی حاصل از صادرات محصولات پرورشی ارگانیک را تسهیل می کند . اندونزی ، ویتنام و تایلند مثال هایی از این کشورها هستند که به طور موفقیت آمیزی میگوی ببری سیاه ارگانیک را برای صادرات تولید کرده اند. موفقیت های به دست آمده توسط این کشورها موجب رقابت کردن سایر کشورهای در حال توسعه به خصوص در منطقه ی آسیا- اقیانوسیه می شود .

منبع:غلامرضا شویک لو / کارشناس اداره ی کل تکثیر و پرورش میگو و سایر آبزیان
پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران

مقدمه
در میان مهم ترین پیشرفت هایی که در زمینه ی آبزی پروری در طول چند دهه ی اخیر به وقوع پیوسته است، توسعه ی تکنیک های القاء تولیدمثل در ماهی قرار دارد. این تکنیک ها به پرورش دهندگان اجازه می دهد تا به مولد سازی و پرورش گونه هایی که بطور طبیعی در شرایط پرورشی قادر به تکثیر نمی باشند ، بپردازند و زمان تکثیر ماهیان پرورشی را مطابق با چرخه ی تولیدی دستکاری نمایند.
برخی از گونه ها، به خاطر شرایط محیطی یا پرورشی که با شرایط طبیعی شان متفاوت می باشد؛ از قبیل دمای آب یا مواد مختلف موجود در طبیعت ، قادر به تولیدمثل در شرایط اسارت نیستند. این شرایط برای مولدین استرس زا بوده و یا عناصر مورد نیاز برای کامل شدن فرایند تولیدمثل را فراهم نمی کنند.
ماهی ممکن است در شرایط پرورشی، در زمان مطلوب قادر به تولیدمثل نباشد، از این رو تغییر در سیکل تولیدمثل مناسب خواهد بود. این شرایط به پرورش دهنده اجازه می دهد تا:
1- ماهی را خارج از فصل طبیعیِ تکثیر، بدست آورد که موجب طولانی تر شدن زمان پرورش و یا تولید ماهیان دورگه با سایر گونه ها می شود؛
2- سبب بهبود بازدهی میزان تولیدمثل ماهی با توجه به داده های از پیش تعیین شده می شود؛
3- میزان زنده مانی لاروها، تحت شرایط کنترل شده ی کارگاه تکثیر، از طریق لقاح مصنوعی و انکوباسیون تخم ها، افزایش می یابد.
به این دلایل، استفاده از تکنیک های مناسب برای تغییر سیکل تولیدمثل ، ابزار مناسبی برای تکثیر ماهی می باشد.
زمینه: تولیدمثل در طبیعت
در ماهیها ، فرایند تکثیر شامل سه مرحله ی اصلی زیر است:
1- رسیدگی (Maturation) : تکامل سلول های جنسی (تخمک و اسپرم) تا زمانیکه قادر به لقاح باشند؛
2- ائولاسیون (Ovulation) : جدا شدن تخمک از تخمدان ؛ و
3- تخم ریزی (Spawning) : رها سازی تخمک و اسپرم در محیط خارج بصورت واحد مجزا.
در ماهی ، همانند تمام مهره داران عالی، هورمون ها نقش تعیین کننده ای در فرایند تولیدمثل بر عهده دارند. هورمون ها پیام رسان های شیمیایی هستند که توسط اندام های خاصی، از قبیل غده ی هیپوفیز، به جریان خون ریخته می شوند. هورمون ها از طریق جریان خون به دیگر بافت ها انتقال می یابند و این بافت ها به طرق مختلف به این هورمون ها پاسخ می دهند.یکی از این پاسخ ها، آزاد شدن هورمون های دیگر از این بافت ها می باشد که این فرایند خود نیز پاسخ های دیگری در بافت های دیگر را در پی دارد. بافت های اولیه ی درگیر در رهاسازی هورمون، هیپوتالاموس، غده ی هیپوفیز و غدد جنسی می باشد.

ماهیان تحت شرایطی تولیدمثل می کنند که محیط برای زنده ماندن لاروها در شرایط مطلوب باشد. خیلی قبل از تخم ریزی، راهنماهای فصلی موجب آغاز فرایند رسیدگی می شوند.در بسیاری از ماهیها ، این مرحله تا یکسال به طول می انجامد. زمانیکه سلول های جنسی به رسیدگی می رسند، محرک های محیطی که از شرایط مطلوب برای لاروها حکایت دارد، موجب ائولاسیون و تخم ریزی در ماهی می شوند. به عنوان مثال محرک های محیطی عبارتند از ، تغییر دوره ی نوری (فتوپریود) ، دما ، بارندگی و قابلیت دسترسی به غذا.گیرنده های حسی مختلفی، از قبیل چشم، غده ی پینه آل (اندامی در بخش فوقانی مغز جلویی که به نور حساس است)، اندام های بویایی، جوانه های چشایی و گیرنده های دمایی، در دریافت این تغییرات دخیل اند.
هیپوتالاموس، واقع در پایه ی مغز، به سیگنال هایی که از گیرنده ها فرستاده می شود، حساس می باشد و در پاسخ به محرک های محیطی با آزاد کردن هورمون پاسخ می دهد. اصلی ترین هورمون، هورمون آزاد کننده ی گنادوتروپین (GnRH) می باشد، که از هیپوتالاموس به هیپوفیز منتقل می شود. غده ی هیپوفیز عهده دار کنش های مختلفی از قبیل رشد و تولیدمثل می باشد.سلول های مخصوصی از هیپوفیز، هورمون آزاد کننده ی گنادوتروپین را دریافت کرده و به دنبال آن هورمون گنادوتروپین را به داخل خون آزاد می کند. هورمون های گنادوتروپیکی به غدد جنسی انتقال می یابد.در نتیجه این عمل، استروئید های مسوول رسیدگی نهایی سلول های جنسی سنتز می شود.رسیدگی تخمک یک فرایند طولانی بوده که تغییرات پیچیده ی فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی را شامل می شود. یکی از مراحل مهم، زرده سازی (ویتلوژنز) می باشد. در این مرحله پروتئین زرده ایی که در کبد تولید شده به تخمدان انتقال یافته و در تخم ذخیره می شود. زرده به عنوان منبع غذایی برای جنین در حال تکامل مهم است.
همچنین مراحل مهاجرت و شکسته شدن هسته(GVBD) نیز مهم می باشد. قبل از مهاجرت، هسته یا وزیکول ژرمینال در مرکز تخمک در مرحله ی غیر فعال قرار دارد.در این مرحله ، تخمک ها از لحاظ فیزیولوژیکی و ژنتیکی قادر به لقاح نمی باشند، حتی اگر ظاهر یک تخمک کاملا رسیده را داشته باشند. هنگامیکه شرایط برای رسیدگی نهایی فراهم شود، هسته دوباره فعالیت خود را از سر می گیرد و مهاجرت هسته به یک سمت تخمک آغاز می شود. نهایتا دیواره ی هسته شکسته شده و کروموزوم ها به داخل سلول رها می شوند.
رسیدگی تخمک بوسیله ی تکنیک بیوپسی قابل تعیین می باشد. تخمک ها از تخمدان برداشت شده و با محلول مخصوص شفاف می شود. سپس زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می گیرد. در تخمک های رسیده ، مهاجرت هسته به یک طرف سلول بطور کامل انجام خواهد شد.
بعد از رسیدگی تخمک ، موادی به نام پروستاگلاندین سنتز می شود. این مواد باعث ائولاسیون تخمک می شود که در اثر آن فولیکول که تخمک را دربر گرفته است، پاره می شود.سپس تخمک ها به داخل حفره ی بدن یا حفره ی تخمدان و بعد از این به داخل محیط آب ریخته می شود. بعد از ائولاسیون کیفیت تخمک ها به سرعت کاهش می یابد.
ماهی های حاوی تخمک های رها نشده از غدد جنسی را اصطلاحا " سبز(green)" می نامند. واژه ی رسیده (ripe) برای توضیح ماهیهایی با سلول های جنسی که از تخمدان به حفره ی تخمدان ریخته شده اند، بکار می رود. ماهیهای رسیده را می توان تخم کشی نمود ولی از ماهیهای سبز نمی توان به منظور استحصال تخمک استفاده نمود.
القاء تولیدمثل
دو استراتژی برای القاء تولیدمثل در ماهی وجود دارد.اولین استراتژی آنست که محیطی مشابه آنچه که در طبیعت برای تولیدمثل آنها لازم است، فراهم شود. برای مثال، گربه ماهی در فضایی محصور مانند کُنده ی میان تهی درخت قادر به تخم ریزی است. پرورش دهنده می تواند با قرار دادن قوطی شیر در استخر، محیط طبیعی این ماهی را شبیه سازی کند. وجود گیاه و افزایش دما معمولا برای ماهی طلایی مورد استفاده قرار می گیرد. تغییر در دوره ی نوری در کارگاه تکثیر می تواند موجب جلو انداختن یا تاخیر در رسیدگی و ائولاسیونِ بسیاری از آزاد ماهیان و قزل آلا شود.
دومین استراتژی تزریق هورمون بوسیله ی هورمون های طبیعیِ تولیدمثلی یا هورمون های آنالوگ سنتتیک می باشد. این روش تنها در ماهیهایی قابل استفاده است که ماهی آماده ی تخم ریزی و دارای تخمک های رسیده ایی باشد که عمل مهاجرت هسته در آنها اتفاق افتاده باشد.اغلب دو استراتژی بصورت متوالی استفاده می شود: ابتدا دستکاری در رسیدگی انجام شده و در بعد ائولاسیون القاء می گردد.
تعداد زیادی هورمون برای القاء تولیدمثل در ماهیان استفاده می شود.در چند سال گذشته دو روش بوجود آمده که با کمترین هزینه بیشترین شانس برای موفقیت را در پی دارد. این دو روش عبارتند از تزریق هورمون GnRH آنالوگ به همراه ضد دوپامین [در کپور ماهیان و گربه ماهی] و تزریق گنادوتروپین.
GnRH آنالوگ به همراه ضد دوپامین
هورمون آزاد کننده ی هورمون زرده ساز (LHRH) ، هورمون پستانداران نامیده می شود که برای القاء ترشح هورمون های تولیدمثلی بطور موفقیت آمیز مورد استفاده قرار گرفته است. در سال های اخیر نوع سنتتیک LHRH، که به بصورت LHRHa بیان می شود، توسعه یافته است که از نوع طبیعی آن موثرتر است. بدین خاطر که خالص تر بوده و توسط ماهی به سرعت متابولیزه نشده و برای مدت طولانی تری فعال باقی می ماند.
تحت شرایط طبیعی ، ساز و کار بازخوردی در ماهی وجود دارد که ترشح گنادوتروپین را محدود می کند. این ساز و کار ماده ی شیمیایی به نام دوپامین می باشد که مانع فعالیت LHRH می گردد. زمانیکه دوپامین در ماهی وجود دارد حتی تزریق LHRHa نیز با موفقیت محدودی همراه است. اغلب برای محدود کردن تاثیر دوپامین از مواد ضد دوپامین استفاده می شود. زمانیکه LHRHa به همراه ضد دوپامین مورد استفاده قرار می گیرد، میزان موفقیت تکثیر شدیدا افزایش می یابد.
گنادوتروپین
دو نوع عصاره ی گنادوتروپین برای القاء ائولاسیون در ماهی مورد استفاده قرار می گیرد: گنادوتروپین کوریونیک انسان (HCG) و عصاره ی غده ی هیپوفیز ماهی. عصاره ی غده ی هیپوفیز با برداشت غده ی هیپوفیز از یک ماهی و استحصال هورمون از آن انجام می گیرد که ممکن است به ماهی دیگری نیز تزریق شود. این هورمون برای کپور ، گربه ماهی، آزاد ماهی و دیگر ماهیها قابل استفاده است. گنادوتروپین کوریونیک انسان (HCG) دارای سه مزیت در مقایسه با عصاره ی غده ی هیپوفیز می باشد:1) خیلی ارزان تر است، 2) پایدارتر است، 3) در فرم خالص قابل تهیه است.
روش ها
جزئیات القاء تولیدمثل از گونه ایی به گونه ی دیگر متفاوت است. همچنین بر اساس اهداف و ابزار پرورش دهندگان متغیر می باشد. باید اشاره نمود که تکنیک هایی که در زیر بیان شده در تمام موقعیت ها قابل استفاده نیست. پرورش دهندگان باید به دنبال تکنیک هایی باشند که برای گونه های مورد پرورش آنها توسعه یافته است و آنهایی را انتخاب کنند که برای شرایط کاری آنها بهترین باشد.
مولدین
مولدین باید سریع الرشد، عاری از بیماری و از لحاظ جنسی رسیده باشند. چندین شاخص برای رسیدگی جنسی ماهی وجود دارد:
ماده:
• شکم گرد و نرم است.
• منفذ تناسلی متورم، بیرون زده و قرمز رنگ است.
• مخرج اغلب متورم و قرمز رنگ می باشد.
• خصوصیات ثانویه جنسی قابل مشاهده است.
نر:
• اسپرم با فشار آرام به ناحیه ی شکم از بدن خارج می شود.
• خصوصیات ثانویه جنسی قابل مشاهده است.
مولدین باید با آرامش کامل حمل و نقل و دستکاری شوند. آنها از لحاظ فیزیکی خیلی اسیب پذیر بوده و ممکن است در اثر افتادن یا دستکاری نامناسب و خشن بمیرند. اغلب ، منابع پرورش دهندگان به سمت تولید مولدین لاین و داشتن ماهیان سالم در حال توسعه می باشد.پتانسیل برگشت این سرمایه گذاری به راحتی در اثر دستکاری نامناسب مولدین از بین خواهد رفت.
زمانیکه مولدین در استخر یا پِن (توری محصور) نگهداری می شوند، تمام پارامترهای کیفی ، از قبیل دما و اکسیژن، باید در حد اپتیمم (مطلوب) نگه داشته شود.یکی از شرایط مطلوب کیفیت بالای نگهداری مولدین، بر قرار کردن شرایط متعادل غذایی است. اگر ماهی از یک شرایط محیطی به شرایط دیگر منتقل گردد باید فرصت سازگاری به ماهی داده شود. در هنگام دستکاری برقراری آرامش باید یک اصل باشد.پوشاندن ماهی با یک کرباس یا پارچه ی مرطوب ، یا پوشاندن ظروف حمل و نقل برای نرسیدن نور به ماهی، به آرام نگه داشتن ماهی کمک خواهد نمود. مواد آرام کننده در هنگام تزریق یا تخم کشی مورد استفاده قرار می گیرد.
تزریق هورمون به بدن ماهی
دو مکان رایج برای تزریق هورمون به بدن ماهی وجود دارد. تزریق داخل صفاقی (در حفره ی بدن) در بخش شکمی ماهی زیر باله ی شکمی یا باله ی سینه ای انجام می گیرد(تصویر 2-1).تزریق عضلانی معمولا در بخش پشتی بدن ماهی بالای خط جانبی و زیر بخش قدامی باله ی پشتی صورت می پذیرد. در هر دو روش، مکان قرار گرفتن سوزن مهم می باشد بطوریکه در زیر فلس قرار گیرد.

معمولا دو دُز از هورمون مورد استفاده قرار می گیرد: یک دُز مقدماتی و یک دُز قطعی یا نهایی.بین این دو دُز یک فاصله ی زمانی 12-24 ساعته در نظر گرفته می شود. معمولا دُز مقدماتی 10 درصد از کل مقدار هورمون را به خود اختصاص می دهد. برای برخی از ماهیان ، چندین دُز مقدماتی ضروریست.
تخم کشی (Stripping)
تخم کشی تا حد ممکن باید بلافاصله بعد از ائولاسیون باشد. ماهی باید بیهوش شده و 6-12 ساعت بعد از تزریق دوم باید مورد بررسی قرار گیرد. قبل از تخم کشی ، هر دو ماهی نر و ماده باید تمیز و ناحیه ی اطراف منفذ تناسلی با یک حوله ی نرم، خشک شود تا باقیمانده ی ماده ی بیهوشی موجب مرگ اسپرم نشود. آب، موکوس ماهی، مدفوع و خون نباید در هنگام تخم کشی با سلول های جنسی ترکیب شود.
برای تخم کشی ماهی ماده، باید ناحیه ی دمی با یک دست نگه داشته شود و با دست دیگر به آرامی به ناحیه ی شکمی ماهی فشار وارد گردد.اگر ائولاسیون اتفاق افتاده باشد، جریانی از تخم مشاهده خواهد شد.اگر تنها تعداد کمی تخم ار بدن خارج شد ، ماهی هنوز "سبز" بوده و باید به حوضچه ی نگهداری برگردانده شود.ناحیه ی شکمی باید از جلو به عقب ماساژ داده شود تا تمام تخمک ها از بدن خارج شود .

منبع:
مترجم : سید مرتضی ابراهیم زاده
دانش آموخته ی دانشگاه تربیت مدرس-مقطع کارشناسی ارشد

امر تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا، رایج ترین و غالبا سودمند ترین نوع پرورش آبزیان در سطح جهان هست و هر ساله مقالات فراوانی راجع به جنبه های مختلف تکثیر و پرورش قزل آلا در دنیا منتشر میشه. بعلاوه، این ماهی از ارزشمند ترین و لذیذ ترین ماهیان دنیا هست که بی شک میتوان قزل آلا رو یک حریف بی رقیب در زمینه ضاعقه جهانی برشمرد. بنابراین آشنایی با سیستم های تکثیر و پرورش قزل آلا، یک شریان حیاتی در زمینه آبزی پروری محسوب میشه و به نظر لازم میرسه که در وبلاگ ، توضیحاتی هرچند اجمالی رو برای عزیزان شیلاتی و علاقمندان به این ماهی بیان کنم :
استخرهای پرورش آزادماهیان ( Salmonidae ) بطور کلی دو نوع هست :
1) ـ حوضچه های گرد 2) ـ کانال های دراز
1) ـ حوضچه های گرد : آب در این حوضچه ها جریان ملایم جریان داره و بنابر این ماهی نیروی کمتری رو صرف مقابله با جریان آب میکنه که در نتیجه این، ضریب تبدیل غذایی بالاتر میره (غذای بیشتری به گوشت تبدیل میشه). علاوه بر این، حوضچه های گرد نسبت به کانال های پرورشی ، به آب کمتری نیاز دارن و چون مجرای خروجی آب در وسط حوضچه گرد قرار داره ، یک جریان دایره مانند در حوضچه بوجود میاد که خاصیت خودپالایی داره.

اما عیب این حوضچه ها در این هست که گندزدایی یا ضدعفونی کردن آب در اونها مشکل هست و علاوه بر این، نمیتونیم از خیلی از دستگاه های مکانیکی (مورد استفاده برای تغذیه و بارگیری ماهیان)، در حوضچه های گرد استفاده کرد. این حوضچه ها با قطر 420 سانتیمتر و عمق 75 سانتیمتر میتونن به خوبی 180 کیلوگرم ماهی قزل آلا رو در دمای 5/15 درجه نگهداری کنن به شرطی که میزان جریان آب، 190 لیتر در دقیقه باشه.
2) ـ کانال های دراز : این کانال ها به دو شکل طراحی میشن:
(1) کانال های کف سیمانی (2) کانال های کف خاکی
(1) کانال های کف خاکی با طول 30 متر و عمق 2/1 متر با دیواره های شیب دار که باعث میشن عرض کانال از سطح به طرف عمق کم بشه، بطوری که پهنای کانال در سطح 9 متر و در کف 3 متر هست. این کانال ها رو به تعداد 4 تا 8 تایی توی یک ردیف قرار میدن. آب از انتهای یک کانال خارج میشه و وارد کانال بعدی میشه تا اینکه بالاخره از سیستم خارج میشه و یا اینکه تصفیه و هوادهی میشه و دوباره به سیستم بر میگرده.

این کانال ها به خاطر داشتن کف خاکی ، مثل نهرهای طبیعی بطور قابل توجهی قابلیت خودپالایی دارن و لازم نیست بطور مداوم اونها رو تمیز کنیم، چرا که انواع میکروارگانیسم ها مثل باکتری ها، قارچ ها، آلگ ها و انواع لارو حشرات در کف کانال زیست میکنن که تاثیر بسزایی در تبدیل مواد آلی سمی به مواد معدنی غیر سمی دارن. اما نقطه ضعف کانال های خاکی این هست که در کف کانال یا روی دیواره های کانال شاهد رویش گیاهان هستیم . همچنین تعمیر و مرمت این کانال ها هم بسیار خسته کننده و پر زحمت هست. در حال حاضر این کانال ها کلا بصورت سیمانی ساخته میشن که کانال کف سیمانی نام گرفته اند.
(2) طول کانال کف سیمانی 30 متر، عرض اون 3 متر (چه در سطح و چه در کف) و عمق کانال 105 سانتیمتر هست که معمولا در ردیف های 6 تایی پشت سر هم قرار میگیرن. چون این کانال ها دیواره بدون شیب دارن، میتونیم از دستگاه های مکانیکی (برای غذادهی، بارگیری، رقم بندی و...) استفاده کنیم که این مسئله، یک مزیت ویژه محسوب میشه. در بیشتر نقاط دنیا برای پرورش قزل آلا از این نوع کانال ها استفاده میشه.
کانال های دراز به دلیل عمق کمی که دارن، به راحتی ضدعفونی میشن و مدیریت اونها نسبت به حوضچه های گرد آسون تر هست. اگه ما از 6 یا احیانا 10 کانال پشت سر هم استفاده کنیم، استفاده از هواده در میانه راه، یه امر ضروری هست. در ضمن، در انتهای هر کانال و روی دیواره اون، یک سری شیارهایی تعبیه شده که از این شیارها برای نصب انواع توری ها و صفحه ها برای کاربردهای متفاوت نصب میشه که انشاءالله بعدا راجع بهشون توضیح میدم.

آبزی:به موجوداتی که تمام و یا بخشی از زندگی خود را در درون یا سطح آب سپری می کنند

در ارتباط با جاندارانی که بخش کوتاهی از زندگی خود را در آب هستند تنها در دوره ی حضور در آب با نام آبزی معرفی می شوند.
در ارتباط با جاندارانی که بخش کوتاهی از زندگی خود را در آب هستند تنها در دوره ی حضور در آب با نام آبزی معرفی می شوند.

گرمایش جهانی( Global warming):

افزایش تدریجی دمای زمین در اثر آلاینده هایی مانند گاز Co2 و ...

تکثیر:

به افزایش تعداد موجودات گفته می شود که به دو صورت غیر جنسی و جنسی بوده لازم به توضیح است دراکثر ماهیان تکثیر به صورت جنسی و لقاح خارجی است.

لقاح خارجی:

در این نوع ازلقاح اسپرم و تخمک در خارج از بدن جاندار بهم چسبیده و ترکیب می شوند.

آب شور:

به آب هایی که دارای املاح بیشتر از 12 گرم در لیتر یا یک قسمت در هزار(PPt) باشند گفته می شوند.

آب شیرین:

آب هایی که املاح کمتر از 1 گرم در لیتر داشته باشند.

انقراض گونه:

به حذف یک گونه از ساختار جمعیتی در منطقه گفته می شود.

پرورش آبزیان:

رساندن گونه ی آبزی ازمرحله ی تولد تا مرحله ی بلوغ وعرضه به بازار.

فرآوری:

آماده و اضافه کردن مواد نگهدارنده و سایر عملیات هایی که برای عرضه ی طولانی مدت یک محصول به بازار انجام می شود.

ارتباط شیلات با علوم پایه

امروزه برای بهینه کردن تکثیر و پرورش آبزیان و پیدایی پیشرفت در این علوم، به کارگیری از علوم پایه و مولکولی دارای اهمیت بسیاری بوده و اساس موفقیت تکثیر و پرورش اغلب کشورها بستگی به پیشرفت در این علوم دارد.

این علوم شامل موارد نام برده است:

الف) بیوشیمی و فیزیولوژی:

این علوم به بررسی ساختار (Structure) و عمل(Function) اندام ها، بافت ها و بخش های مختلف آبزیان پرداخته و از داده ها و اطلاعات به دست آمده در مدیریت و بهبود شرایط تکثیر و پرورش استفاده می کنند. در این بخش سازوکار فعالیت اندام های گوناگون مانند دهان، حلق، معده، روده و ... مورد بررسی قرار می گیرد.

ب) ژنتیک:

پیشرفت های بسیار علوم ژنتیک در دنیا، منجر به آن شده است که متخصصان و کارشناسان شیلات و پرورش آبزیان نیز از این علوم به منظور، اصلاح نژاد آبزیان، تهیه ی بانک ژن از گونه های در حال انقراض، ایجاد صفات مطلوب در گونه های پرورشی و... بهره گیرند.

ج) تغذیه:

یکی از فاکتورهای بهداشت و سلامت جامعه، کیفیت گوشت و پروتئین مصرفی جامعه است این درحالی ست که، مصرف آبزیان از اهمیت تغذیه ای خاصی برای انسان ها برخورداراست، بنابراین برای افزایش تولید بهینه ی گوشت با کیفیت بالا در مراکز پرورشی، لازم است که از اصول تغذیه ای مناسب و انتخاب جیره های غذایی پربازده تر با هزینه ی اقتصادی کمتر استفاده کرد. لازم به ذکر است که امروزه پساب و آب خروجی مزارع پرورش ماهی به دلیل استفاده ی ناصحیح از جیره های غذایی، دارای آلودگی های زیادی هستند که این آلودگی ها با ورود به رودخانه ها و دریاها منجر به پیدایی خطرات جدی در این اکوسیستم ها می شوند.

شیلات (Fisheries) ـ آبزی پروری (Aquaculture)

اهمیت شیلات

امروزه با پیدایی مشکلات زیست محیطی و خطر گرمایش زمین ( Global warming) نگرانی های زیادی در مورد تامین غذا و پروتئین جامعه، رفع آلودگی ها، انقراض گونه ها، بیماری ها و ... به وجود آمده است؛ علم شیلات به عنوان یکی از شاخه های اصلی علوم منابع طبیعی نقش مهمی در برطرف کردن این مشکلات ایفا می کند.

شاخه های علم شیلات

در گرایش های گوناگون این رشته به راه های تکثیر و پرورش آبزیان (ماهی ها، کوسه ها، خرچنگ ها، میگوها، صدف های دوکفه ای و ... )، مباحث اکولوژیکی آب های دریایی (marine ecology)، آب های داخلی یا آب های شیرین (fresh water ecology)، آب های ساختاری زمین (ground water)، راه های علمی صید آبزیان و درنهایت به فرآوری محصولات شیلاتی توجه ویژه ای می شود.

شایان ذکر است هریک از گرایش ها ی نام برده در جایگاه خود نقش بسیار مهمی در تامین سلامت جامعه، غذا و حفاظت از آب های سرزمینی در برابر آلودگی ها، انقراض گونه و فاجعه های زیست محیطی دارد.

1:تکثیر و پرورش آبزیان:

در این شاخه به انواع روش های تکثیر آبزیان (جنسی و غیر جنسی)، با الگوبرداری از شرایط زیست طبیعی گونه آبزی پرداخته می شود که تنوع بسیار زیاد آبزیان، به خصوص ماهیان منجر به پیدایی روش ها بسیار متنوع شده است.

دربرخی از مواقع ممکن است بر اساس هدف از تکثیر روش های نوین و گوناگون تعریف شود برای نمونه اگر هدف از تکثیر، تولید تخم گونه های آبزی در مقیاس کوچک و آزمایشگاهی باشد از روش های ساده و بسته، و از سویی در مقیاس بزرگ و مزارع تکثیر، از روش های پیشرفته و البته با خطای کمی بالاتر استفاده می کنند.

پرورش آبزیان نیز یکی از بخش های مهم علوم آبزی پروری ست، زیراکه هدف از پرورش ماهیان بازاری ایجاد شرایط مطلوب برای تولید ماهیان با وزن متناسب و از سویی جلوگیری از انقراض گونه هایی ست که در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند.

2 :اکولوژی آب ها:

در این شاخه از علم شیلات، اکولوژی یعنی شناخت موجودات آبزی در آب های شیرین و شور و ارتباط متقابل میان موجودات و محیط زیست آن ها مورد بررسی قرارمی گیرد. امروزه به دلیل تخریب زیستگاه ها، صید بی رویه، ورود آلودگی های شهری و صنعتی به رودخانه ها و دریاها و در نهایت گرمایش جهانی این شاخه اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. درکشورما با توجه به چالش های موجود در زمینه ی آلودگی های نفتی، غیر نفتی، ورود سموم و کودهای کشاورزی به آب دریاها و صید بی رویه ی بسیاری از ماهیان خاویاری و کیلکا از دریای خزر و ماهی تن از آب های جنوب و احداث سدهای بی شمار برروی رودهایی که مسیر مهاجرت بسیاری از ماهیان هم چون ماهی سفید می باشد، منجر به آن شده است که مطالعه ی اکولوژیکی این زیستگاه ها و شناخت موجودات و ارتباط آن ها با هم نقشی مهمی در حفظ و پایداری این نوع از اکوسیستم ها ایفا کند.

3 :فرآوری محصولات شیلاتی:

باتوجه به اهمیت غذایی آبزیان، می توان به اهمیت فرآوری محصولات شیلاتی پی برد زیراکه عرضه ی این محصولات به بازار مستلزم رعایت اصول بهداشتی و نگهداری مناسب است، لازم به ذکراست بسیاری از آبزیان به خصوص ماهی ها نسبت به سایر جانوران پرورشی سریعتر فاسد می شوند بنابراین این محصولات باید به اشکال مختلف فرآوری شده و با بسته بندی های مناسب به بازار مصرف عرضه شوند. صنعت کنسروسازی یکی از زیر بخش های مطرح در فرآوری محصولات شیلاتی ست، که امروزه در سراسر جهان از آبزیان و ماهیان گوناگون به منظور کنسرو کردن استفاده می شود اما در کشور ما بیشتر از تن ماهیان ( در جنوب کشور ) و ماهیان کیلکا ( در شمال کشور) استفاده می شود.

4 :صید و صیادی:

امروزه به دلیل صید بی رویه در اکثر اکوسیستم های آبی حیات بسیاری از گونه ها ی آبزی به خطر افتاده است، از این رو پیش از اقدام به صید آبزیان ابتدا لازم است مطالعات اولیه برای ارزیابی وضعیت، فراوانی و ارتباط گونه ها با هم انجام شده و برحسب توان تولید آن منطقه صید انجام شود که در این گرایش چگونگی انجام صید، زمان و مکان صید مورد بررسی قرار خواهد گرفت سپس اقدام به صید می شود. 

در شالیزار می توان علاوه بر تولید برنج ,  ماهی نیزپرورش داد.

شالیزارهایی که دارای آب کافی وزمین مناسب ومسطح باشند , می توانند جهت پرورش ماهی کپور مورد استفاده قرار گیرند , بدین ترتیب که یک پناهگاه کوچک در پایین دست مزرعه برنج احداث می شود و در اوایل بهار بچه ماهیان را به داخل این پناهگاه می ریزیم و تا زمانیکه شالیزار آماده می شود و در آن نشاء کاری صورت می گیرد , بچه ماهیان در آن پرورش داده می شوند وزمانیکه طول نشاء ها به حدود 20 سانتی متر رسید , با برداشتن مرز بین پناهگاه وشالیزار, ماهیها به داخل شالیزار هدایت می شوند ورشد می کنند.

ولی غذادهی آنها داخل پناهگاه صورت می گیرد. پس از رسیدن برنج ودر زمان برداشت آن , ماهیها را به داخل پناهگاه هدایت کرده وپس از برداشت برنج دوباره ماهیها داخل شالیزار هدایت می شوند وحدود یک ماه نیز آنجا پرورش داده می شوند وبعد از پیدا کردن رشد کافی اقدام به صید ماهیها می شود.برای اینکه بتوان در مزارع کشاورزی به طور همزمان اقدام به کشت ماهی وبرنج نمود, بایستی تغییراتی در مزارع اعمال کرد تا امکان کشت توام ماهی وبرنج فراهم گردد.  

مکان یابی

عموماً زمین هایی باید جهت کشت توام ماهی وبرنج انتخاب شود که نفوذپذیری زمین زیاد نبوده وهدررفتن آب آن زیاد نباشد , زمینهای رسی در اولویت قرار دارند , زیرا اگر درصد شن زمین زیاد باشد آب به داخل زمین نفوذ کرده وبا کمبود آب مواجه می شود ودر امر مکان یابی بایدبه نکات ذیل توجه نمود:

_ درصد رس زمین بالا باشد.

_ در طول دوره پرورش کمبود آب وجود نداشته باشد.

_ پساب مزارع مجاور وارد مزرعه کشت توام نشود.

_ شیب زمین ملایم باشد.

_ در مجاورت جاده باشد.

_ بعد از برگشت برنج، آب کافی ومطمئن برای ادامه پرورش ماهی موجود باشد. 

اجرای نقشه طرح

پس از اینکه مزارع انتخاب گردیدند , اقداماتی به شرح زیر جهت تغییراتی در شالیزاروتبدیل آن به مزرعه کشت توام ماهی وبرنج باید انجام شود.   

الف_ کرت بندی ودیواره سازی

یکی از مهمترین نکات در احداث مزارع کشت توام کرت بندی و دیواره سازی است , بطور متوسط کرتهای احداثی باید حدود 1/0 تا 5/0 هکتار باشد دیواره های محاط کننده مزرعه باید طوری باشد که حداقل 50-40 سانتی متر آب مزرعه ذخیره گردد, ارتفاع دیواره های ورودی و جانبی 60-50 سانتیمتر ودیواره های خروجی 70 سانتیمتر در نظر گرفته می شود همچنین عرض دیواره ها حداقل باید 40- 35 سانتیمتر باشد تا به راحتی بتوان از روی آن تردد نمود. 

ب _ احداث حوضچه

پرورش ماهی در شالیزار بدون وجود حوضچه (پناهگاه) میسر نیست , زیرا باید در زمان سمپاشی , کمبود آب وبرداشت برنج , ماهیان را به داخل حوضچه هدایت نمود, وسعت حوضچه بر حسب تراکم ماهیان مورد کشت بین 5 تا 10 درصد مساحت مزرعه است.

حوضچه باید در پایین دست مزرعه احداث شود تا ماهیان بتوانند در زمان کمبود آب براحتی به داخل حوضچه انتقال یابند , عمق مناسب حوضچه حدود 5/1 - 2/1 متر است ,برروی قسمتی از حوضچه در صورت امکان سایبانی احداث می شود تادر موقع بحرانی که ماهیان به حوضچه انتقال می یابند به علت گرم شدن آب حوضچه دراثر تابش نو خورشید تلف نشوند. 

 آماده سازی زمین وکشت برنج

براساس عرف منطقه و برطبق نظرات کارشناسی شخم اول را حتی الامکان در زمستان یا اسفند ماه برروی زمین اصلی انجام داده وهمزمان مرزهای داخلی مزرعه را بازسازی وترمیم می نماییم , تهیه خزانه در ابتدای فصل کشت برنج و بر اساس عرف منطقه و به طریق جوی پشته و زیر پلاستیک ازارقام انتخابی زارع انجام می گردد.

_ همزمان با رشد نشاء در خزانه , در زمین اصلی شخم دوم وسوم انجام شده ودر نهایت زمین را صاف نموده تا برای نشاء کاری برنج مهیا شود.

_ قبل از نشاء کاری یک نمونه خاک تهیه وبراساس تجزیه خاک ورقم برنج انتخابی کود مورد نیاز به زمین اصلی اضافه می گردد.

_ پس از کود پاشی در زمین اصلی توسط زارع با نظر کارشناس براساس فاصله کشت 20×20 برای ارقام محلی و25×25 برای ارقام اصلاح شده نشاء کاری صورت می گیرد.

_ حتی الامکان نشاء کاری تا 25 اردیبهشت به ویژه برای ارقام اصلاح شده انجام می گیرد.

_ البته با توجه به شرایط آب وهوایی هر منطقه از کشور از نظر زمانی تمام مراحل یادشده می تواند متغیر باشد. 

کشت بچه ماهیان در مزرعه کشت توام

الف _ زمان : زمان رهاسازی بچه ماهی در مزرعه برنج حدود 30-20 روز بعد از نشاکاری است البته بعد از نشاکاری باید روزانه یک سانتیمتر آب مزرعه بالا بیاید به 20 سانتیمتر که رسید اقدام به رهاسازی ماهی شود.

ب _ تراکم : تراکم بچه ماهی رهاسازی شده بستگی به وسعت حوضچه دارد. بطور متوسط می توان در هر هکتار 1100-900 قطعه بچه ماهی رهاسازی نمود.

ج _ گونه: با توجه به وضعیت آب وهوایی ایران وذائقه مردم ماهی کپور مناسب ترین ماهی جهت رهاسازی در کشت توام است وبه راحتی می تواند در مقابل عوامل محدود کننده مزرعه از قبیل دما وکمبود اکسیژن مقاومت کند.

د _ ترکیب : 75-70 درصد ماهیان رهاسازی شده در مزرعه به ماهی کپور اختصاص داده می شود و 30_ 25 درصد دیگر را می توان به ماهیان آمور , فیتوفاگ وسرگنده اختصاص داد.

ه _ وزن : به علت وجود جانوران صیاد در مزرعه بهتر است وزن ماهیان بالای 45-30 گرم باشند( وزن ماهی آمور باید کمتر از وزن سایر گونه ها یعنی حدود 25-20 گرم باشد) 

عملیات داشت برنج

_ عملیات داشت برنج شامل مبارزه با علفهای هرز برنج که به دو روش مبارزه شیمیایی وحداقل یکبار وجین دستی توسط زارع با نظر کارشناس انجام می شود.

_ در مدیریت آب با توجه به آماده کردن زمینه برای پرورش ماهی همزمان با رشد برنج حتی الامکان آب تا ارتفاع 30-20 سانتیمتر بالا آورده می شود.

_ برای مبارزه با آفات وبیماریها و سلامت ماهی وحفظ محیط زیست از مبارزه تلفیقی استفاده می شود. بطوری که جهت مبارزه با کرم ساقه خوار از زنبور تریکوگرامااستفاده می گرددودر صورتی که لازم باشد با نظر کارشناس مربوطه اقدام به مبارزه شیمیایی می شود. دراین حالت  می بایست با کم کردن سطح آب مزرعه ماهیان به حوضچه هدایت شوند وپس از انجام سمپاشی وسپری شدن دوره بحرانی ماهیان مجدداً به مزرعه هدایت می گردند.

_ 30 درصد کود اوره در ابتدای زمان تشکیل خوشه به زمین اضافه می گردد.

_ سایر عملیات داشت مزارع برنج با نظارت مستمر کارشناسان مربوطه توسط کشاورز انجام می شود.

 اندازه گیریهای صفات گیاه در مراحل مختلف رشد برنج شامل شمارش تعداد خوشه, ارتفاع بوته وغیره نیز ضروری است که براساس یادداشت این صفات مقایسه وارزیابی انجام خواهد شد.

مراقبت های ویژه پرورش ماهی

_ علفهای هرز حاشیه مزارع که معمولاً برای رشد برنج محدودیت ایجاد می کند ونیز محل تجمع جانوران موذی نظیر مار وقورباغه می باشد بایستی جمع آوری گردد.

_ در این روش حتی المقدور از غذای طبیعی مزرعه استفاده می نمایند و در صورت تمایل جهت رشد بیشتر ماهیان کپور می توان از سبوس برنج یا نیم دانه گندم استفاده نمود. میزان غذای مصرفی به ازای 2-1 در صدبیوماس (توده زنده) ماهی کپور استفاده می گردد.

_ در صورت تغذیه ماهی آمور از گیاه برنج در داخل حوضچه علوفه تر ریخته می شود.

_ جهت رشد بهتر فیتوفاگ وسرگنده در داخل حوضچه از کود حیوانی استفاده می شود.

- همه روزه بازوهای محاط کننده مزرعه مورد بازدید قرار می گیرد تا در صورت شکستگی به وسیله گل و کیسه شن ترمیم گردند.

-  ماهیانه دوبار عوامل فیزیکی وشیمیایی آب اندازه گیری شود (عواملی مانند: درجه حرارت , اکسیژن ,  PH, ازت, فسفر,آمونیاک ودی اکسیدکربن)

-  در هر ماه دوبار ماهیان مورد زیست سنجی قرار گیرند تا از میزان رشد ونمو آنها اطلاع حاصل شود همچنین از نظر آلودگی انگلی و بیماریهای احتمالی نیز کنترل گردند. 

برداشت برنج

در مرحله خمیری شدن دانه برنج سطح آب مزرعه را کاهش داده ،ماهی ها را به استخر ذخیره هدایت می نمایند. پس از رسیدن برنج براساس معمول برداشت وجمع آوری شالی در مزرعه برنج توسط کشاورز انجام می شود. 

پرورش ماهی بعد از برداشت برنج

بعد از برداشت برنج می توان مجدداً ارتفاع آب را افزایش داده در این مرحله مزرعه برنج تبدیل به مزرعه پرورش ماهی خواهد شد.

مهمترین مزیت پرورش ماهی بعد از برداشت برنج این است که با غرقاب شدن ساقه های بریده شده برنج , لاروهای کرم ساقه خوار برنج و… مورد تغذیه کپور ماهیان قرار می گیرد. همچنین ماهیان کپور دانه های برنج باقیمانده در مزرعه را مورد تغذیه قرار می دهند.

 صید ماهی

برحسب شرایط آب وهوایی هر منطقه , تغذیه ماهیان , در دسترس بودن آب کافی وبازار فروش زمان صید ماهی مشخص می گردد که در هر منطقه متفاوت است.

پرورش ماهی در کنار کار کشاورزی یکی از روشهای استفاده بهینه از منابع آبی است که ضمن اشتغالزایی و کمک به اقتصاد خانوار کشاورز موجب غنی سازی آب کشاورزی وافزایش محصولات زراعی وباغی خواهد شد.

در آب با دمای 8 تا 18 درجه سانتیگراد میتوان ماهی قزل آلا پرورش داد وبهترین ومناسبترین دما برای تغذیه ورشد ماهی قزل آلا 15 تا 16 درجه سانتیگراد است البته علاوه بر دمای مناسب آب , جریان دائم آب و تعویض آن نیز برای پرورش ماهی قزل آلا لازم وضروری میباشد.

در استخرهای دو منظوره , آبی که جهت آبیاری از چاه ویا چشمه خارج میشود قبل از ورود به زمین زراعی به استخر وارد شده و پس از آن خارج وبه مصرف آبیاری میرسد با شروع فعالیت کشاورزی وآبیاری محصولات در نیمه اول بهار ماهی در استخر رها شده ودوره پرورش 6 تا 8 ماه خواهد بود.

انواع استخرهای دو منظوره:

الف ) استخرهای ذخیره آب کشاورزی : اکثراً مستطیل شکل بوده ودر نقاطی مشرف به زمین های زراعی احداث شده اند در این استخرها در صورتی میتوان ماهی قزل آلا پرورش داد که آب ورودی علاوه بر داشتن شرایط لازم جهت پرورش به میزانی باشد که در طول شبانه روز حداقل دو مرتبه آب استخر تعویض شود.

 ب )استخرهای دو منظوره احداثی : که براساس نقشه های تیپ شیلات بصورت سه استخر یا کانال سیمانی موازی طراحی میشود بطوری که آب به کانال یا استخر اول وارد شده از آن عبور می کند ودر هنگام ورود به استخر دوم بواسطه اختلاف ارتفاع وریزش آب مجدداً هوادهی شده وسپس به همین طریق وارد استخر سوم شده وبه مصرف کشاورزی وزراعت میرسد وبدینطریق در کنار کشاورزی در داخل استخرهای دو منظوره ماهی قزل آلا پرورش داده می شود.

 روش کار:

آبی که در آن ماهی قزل آلا پرورش داده میشود باید سرشار از اکسیژن و عاری از گازهای مضر باشد وآب چاه های کشاورزی فاقد اکسیژن کافی و دارای گازهای زیان بار برای پرورش ماهی قزل آلا است برای رفع این مشکل از برجک هواده استفاده می شود که استوانه ای است با حداقل پنج طبقه توری فلزی چشمه ریز به فاصله بیست سانتیمتر از هم که باید از کف آب نما حداقل هفتاد سانتی متر ارتفاع داشته باشد که در این حال طبقات توری سطح تماس بیشتری بین آب چاه وهوا ایجاد کرده وباعث جذب اکسیژن هوا توسط آب ودفع دی اکسیدکربن وسایر گازهای زیان بار میگردد. 

پرورش ماهی در استخرهای دو منظوره کشاورزی

ظرفیت تولید هر استخر دو منظوره به میزان آب چاه وابسته است بعنوان مثال چاهی با آبدهی 20 لیتر در هر ثانیه میتواند یک استخر دو تنی ماهی قزل آلا داشته باشد در صورتی که چاه با آبدهی 40 لیتر در ثانیه یک استخر چهار تنی را پوشش میدهد.

تعداد بچه ماهی مورد نیاز با ازاء هر تن تولید 4000 قطعه بوده که بااضافه کردن ده درصد تلفات احتمالی باید برای تولید هر تن ماهی قزل آلا تعداد 4400 بچه ماهی به وزن تقریبی 5 گرم تهیه گردد تراکم ماهیان در این حالت 100-70 قطعه در هر متر مربع میباشد. اصول ماهیدار کردن و غذادهی ماهیان در استخرهای دو منظوره با اصول کلی پرورش ماهی قزل آلا یکسان است.

پاکسازی استخر:

تخته ها وتوریهای ورودی وخروجی بایستی در طول روز چندین بار بوسیله برس تمیز گردند. باید توجه داشت آب استخرها همیشه تمیز وشفاف وکف استخر همیشه نمایان باشد.بهترین زمان برای پاکیزگی استخرها صبحها وقبل از غذا دهی به ماهیان است.قبل از تمیزی استخر, ماهیان باید حدود 15 _ 10 ساعت قبل غذادهی نشده باشند.برای این کار باید قاب فلزی ویژه به ارتفاع 50 سانتیمتر وبه عرض استخر تهیه شده , بطوریکه 40 سانتیمتر آن به وسیله تخته یا ایرانیت پلاستیکی فشرده کاملاً غیر قابل نفوذ شود وبالای آن به میزان 10 سانتیمتر توری باشد. بطوریکه به میزان 40 سانتیمتر آب داخل استخر بماند ومازاد آن سرریز شود. 

جهت پاکسازی باید ابتدا سطح آب را به 40 سانتیمتر رسانده و بعد 4-3 متر اول هر استخر را بوسیله برس شسته وماهیان را در 4 تا 3 متر اول که شسته شده بوسیله قاب فلزی ساخته شده حبس نموده وشروع به پاکیزه نمودن بقیه استخر نمود که لجن وپس مانده مواد غذایی موجوددر کف استخر از طریق کف شور ودریچه های تعبیه شده به همین منظور خارج گردند.بطوری که لجن ومواد زائد استخر اول وارد استخر دومی یا سومی نگردد ودفعات غذادهی صبح حذف شده وفقط غذادهی بعدازظهر به ماهیان داده شود.مواردی که هنگام قطع برق واز کار افتادن پمپ اصلی باید رعایت شود:

_ راه اندازی پمپ برگشت

_ قطع غذادهی

_ جلوگیری از هر گونه استرس به ماهیان

_ جلوگیری از پاکیزه نمودن استخر

  تغذیه :

اصول تغذیه شامل نوع ،میزان و دفعات غذادهی در استخرهای دو منظوره از روشهای کلی اصول غذادهی ماهیان قزل آلا تبعیت می کند. 

کانالهای کشاورزی حد واسطی بین یک منبع آبی (رودخانه , سراب و…) و زمینهای کشاورزی محسوب می شوند که معمولاً بصورت سیمانی می باشند. این کانالها با عمق کم وحداکثر چند متر عرض وطولی برابر با چند صدمتر هستند. شیب کانالهای کشاورزی 20-10 سانتیمتر در 30 متر است . حد مطلوب تعویض آب در آنها 3-2 مرتبه در ساعت می باشد. کانالهای کشاورزی در صورت دارا بودن شرایط مناسب (دما , میزان آب , طول وعمق مناسب , عدم آلودگی و…) می توانند جهت پرورش ماهی قزل آلا استفاده شوند, که معمولاً این کانالها توسط توریهایی به فاصله های حدود 30 متر از یکدیگر مجزا می شوند. بطور کلی پتانسیل نگهداری ماهی در آنها بین 35-25 کیلوگرم در متر مکعب در نوسان است. از آنجائیکه میزان اکسیژن محلول درطول کانال کاهش می یابد واز طرف دیگر بار آلودگی آن افزایش می یابد در فاصه های معینی از کانال آب جاری هوادهی می شود. 

ماهیدار کردن کانال :

اندازه کانالهایی که بچه ماهیان را در آن می ریزیم متفاوت است وبستگی به وزن ماهی دارد:

_ برای ماهیان که حدود 3 تا 5 گرم وزن دارند طول کانال تقریباً 10 متر , عرض 1 متر وعمق 5/0 متر است.

_ برای ماهیانی که حدود 10 تا 20 گرم وزن دارند طول کانال تقریباً 20 متر, عرض 3 متر وعمق 8/0 متر است.

_ برای ماهیانی که بالاتر از 50 گرم هستند طول کانال 30 متر, عرض 6-5 متر وعمق 2/1 متر است.

معمولاً عرض کانالها باید 1/0 طول آنها باشد. پس از مشخص شدن محل خرید بچه ماهی , دریافت گواهی بهداشتی وتایید شیلات استان لازم است . 24 ساعت قبل از بارگیری وحمل بچه ماهیان، قطع غذا باید صورت گیرد زیرا اگر ماهیان تغذیه کرده باشند هضم غذا نیاز به اکسیژن اضافی داشته ودر هنگام حمل ونقل ماهی دچار استرس می شود. بعد از رهاسازی ماهیان نیز باید تا 24 ساعت از غذادهی خودداری کرد.

 غذادهی :

 اصول غذادهی ماهیان در کانال از الگوی غذادهی کلی ماهیان قزل آلا تبعیت می کند. 

پاکسازی کانال:

پاک کردن دریچه ها وکف کانال:

 بهترین زمان برای پاکیزه کردن کانالها صبحها و قبل از غذادهی به ماهیان است. قبل از تمیز کردن حدود 15-10 ساعت قبل از غذادهی قطع می شود. تخته ها وتوریهای ورودی وخروجی در طول روز بایستی چندین بار بوسیله برس تمیز گردند کف کانال ها باید هفته ای یکبار پاکیزه شود, زیرا قزل آلا به آب شفاف حاوی اکسیژن بالا نیازمند است.

در تمیز کردن کانال ابتدا سطح آب را کم کرده (بسته به ارتفاع آب استخر) بعد 3 تا 4 متر اول کانال را بوسیله برس شسته وماهیان را در 3_ 4 متر اول که شسته شده بوسیله قاب فلزی دست ساز حبس نموده وشروع به پاکیزه نمودن بقیه کانال می نماییم تا لجن وپس مانده غذایی موجود در کف استخر از طریق دریچه های تعبیه شده جهت این منظور خارج شود به طوریکه لجن ومواد زائد کانالها وارد کانالهای بعدی نشود. دفعات غذادهی صبح نیز حذف شده وفقط بعدازظهر ماهیان غذادهی می شوند. 

صید وعرضه ماهیان به بازار:

بعد از 5 تا 6 ماه از شروع دوره پرورش , که وزن ماهیان به 250 تا 300 گرم رسید اقدام به صید آنها می کنند. به منظور جلوگیری از تسریع فساد وحفظ شکل ماهی پس از صید باید به مدت 48-24 ساعت قبل از صید نسبت به قطع غذای ماهیان اقدام نمود. 

بهتر است قبل از صید برآوردی از مقدار ماهیها صورت گیرد تا عملیات بازاریابی بهتر انجام شود.

صید ماهی های موجود در کانال کشاورزی به دو طریق انجام می شوند:

1) اگر تخلیه کامل آب کانال امکان پذیر باشد کانال تخلیه شده , کل ماهیان صید می شود

2)  در کانال های با آب جاری که امکان متوقف نمودن آب جاری وجود نداشته باشد ماهی ها را در گوشه ای از کانال جمع کرده آنها را صید می کنند.

3)  در پایان ماهیان صید شده را در جعبه گذاشته لابه لای آنها خرده های یخ ریخته تا ماهی با کیفیت بالا در بازار عرضه شود